ნიკოლოზ IX, კათალიკოსი
აღმოსავლეთ საქართველოს კათალიკოსი (1678-1688; 1692-1698)
ნიკოლოზი იყო ძე ქართლის დიდი ფეოდალის იოთამ ამილახორისა და ძმა გიორგი XI-ის უახლოესი თანამებრძოლის, ზემო ქართლის სარდალ გივი ამილახო-რისა. გიორგის გამფებიდან მოკლე ხანში კათალიკოსი გახდა ნიკოლოზი IX. “არა-მედ მომკუდარ იყო კათალიკოზი დომენტი..., აწ მეფემან დასუა ძმა გივი ამილახო-რისა ნიკოლოზ კათალიკოსად”. ნიკოლოზ კათალიკოსი ძალაუნებურად მონაწილე აღმოჩნდა იმ პოლიტიკური დაპირისპირებისა, რომელიც ქართლში ერეკლე I-ის გამეფებას. გიორგი მეფე უერთგულესი თანამებრძოლებით დასავლეთ საქართველოში გადავიდა, ხოლო ქართლის თავადები ერეკლეს ეახლნენ. ნიკოლოზ კათალიკოსმა ახალი მეფისადმი ხაზგასმული უყურადღებობა გამოიჩინა. განაწყენებულმა ერეკლემ გადააყენებინა ნიკოლოზი და კათალიკოსად თავისი ბიძა (დედის მხრიდან )იოანე დიასამიძე დაადგინა. 1691 წელს გიორგი მეფე ქართლში გადმოდის და ფაქტობრვად მეფობას იბრუნებს. იწყება ორმეფობის ოთხწლიანი პერიოდი. ნიკოლოზ კათალიკოსი გიორგიმ კვლავ აღადგინა მცხეთის ტახტზე. ოთხი წლის შემდეგ ვითარება საპი-რისპიროდ შეიცვალა. ერეკლე I-მა გაიმარჯვა. დამარცხებული გიორგი დასავლეთ საქართველოში გადადის, ნიკოლოზ კათალიკოსი ისევ კარგავს კათალიკოსის ტახტს. როდესაც ირნის შაჰმა ქართლი ვახტანგს (შემდგომში ვახტანგ VI) ჩააბარა სამართა-ვად, ვახტანგს კვლავ ეწადა ნიკოლოზის დაბრუნება ტაზტზე, მაგარამ “შეითქუნენ ეპისკოპოსნი და არქიმაადნრიტნი და არღარა ინებეს ნიკოლაოზ, რამეთუ არს სოფ-ლიერი...”, ამრიგად, კათალიკოსს ბრალად წაუყენეს საერო საქმეებში მეტისმეტი ჩა-რევა.
თავისი კათალიკოსობის ხანმოკლე პერიოდებში ნიკოლოზ კათალიკოსმა დიდი ამაგი დასდო ეკლესიას. მართლმადიდებლობის მხურვალე დამცველი, ებრძოდა ირა-ნული ჩვევების საზოგადოებაში დანერგვას. მან ჩაატარა სვეტიცხოვლის აღდგენითი სამუშაოები. საკათალიკოსო საყდარი შეამკო სამსახურებელი ნივთებით; გადააწ-ერინა ახალი ტიპის ლიტურგიკული კრებული _ “დიდი გულანი”, სხვა საეკლესიო წიგნები ქართულ და ბერძნულ ენებზე; შეიძინა და შესწირა სვეტიცხოველს სამი სოფელი. დიდი შრომა გაუწევია მცხეთის მეურნეობის მოწყობისათვის: ააშენა საწ-ნახლები, მარნები, ბაღები.
წყაროები და სამეცნიერო ლიტერატურა:
1. ვახუშტი ბაგრატიონი, აღწერა სამფოსა საქართველოსა / ქართლის ცხოვრება, IV, თბილისი, 1973.ქართული სამართლის ძეგლები, I. დოლიძის გამოც. III, თბილისი, 1970.
2. ბ. ლომინაძე, მასალები საქართველოს XVII-XVIII საუკუნეთა ისტორიის ქრო-ნოლოგიისათვის, მასალები საქ. და კავკ. ისტორიისათვის, თბილისი, 1951, ნაკვ. 29.
მოამზადა ნათია ფსუტურმა