იოსებ სამებელი (ქობულაშვილი)(1676–1750)
           ქართველი სასულიერო მოღვაწე, მესტამბე.
 

       იოსებ სამებელი კახეთის განათლებულ თავადურ გარემოში აღიზარდა. მისი მამა, კახეთის მდივანმწიგნობართუხუცესი თავადი თამაზ ქვაბულისძე პოეტიც იყო. იოსების პაპას, სვიმონ ქვაბულისძესაც, მდივანმწიგნობართუხუცესის თანამდებობა ეპყრა. იოსების ბიძაშვილი ფილიპე მღვდელი მესტამბე იყო, და – იღუმენია თინათინი. მისი ძმისწული – ავთანდილ (ათანასე) ქობულოვი, მოსკოვის ქართული კოლონიის წევრი იყო და შემდგომში ქართველ ჰუსართა პოლკში ჩაირიცხა, სადაც სეკუნდ-მაიორად მსახურობდა.
                იოსებმა მოღვაწეობა დაიწყო შიომღვიმის მონასტერში. XVII საუკუნის დასასრულს იგი მონასტრის წინამძღვარი იყო. 1705 წელს პატრიარქმა დომენტიმ იგი ეპისკოპოსად აკურთხა, ხოლო 1709 წელს მიიღო სამების ეპარქია, რომელსაც განაგებდა 1723 წლამდე. Cოსმალების შემოსევის დროს სამების ტაძარი და ეპარქია ოსმალება აიკლეს. იოსებმა დატოვა თავისი საწმყსო, ამავე წლებში წილკნის ეპარქია და მთავარეპისკოპოსის ხარისხი მიიღო. წილკნის ეპარ-ქიას იგი 1729-1730 წლებამდე განაგებდა, ამ დროს კვლავ დაიძაბა მდგომარეობა საქართველოში, ოსმალებმა მოკლეს კახეთის მეფე კონსტანტინე (მამადყულიხანი) და ააოხრეს ქართლ-კახეთი. ამ არეულობის დროს წილკნის ეპარქიას დიდი ზარალი მიადგა. იოსებმა კვლავ დატოვა თავისი სამწყსო და 1731 წელს რუსეთს გაემგზავრა რათა მოწყალება შეეგროვებიმა დაზარალებული ქართული ეკლესია-მონასტრების აღსადგენად. რუსეთში იოსები 33 კაციანი ამალით გამგზავრებულა. დარიალის ხეობაში თავს დასხმიან ჩეჩენ-ლეკები, მგზავრები გაუძარცვავთ, ზოგი მათგანი დაატყვევეს, ზოგიც მოკლეს. სამებელს მოუკლეს ძმისწული კონდრატი, თვითონ იგი დაატყვევეს. 17 დღის განმავლობაში ლეკებს ჯაჭვით ჰყოლიათ დაბმული. ამ ამბავმა როგორღაც მოსკოვსა და პეტერბურგში მყოფ ქართველებამდე მიაღწია. ვახტანგ VI-მ და იქ მყოფმა ქართველობამ იშუამდგომლეს მთავრობის წინაშე და გაათავისუფლეს იოსები. ტყვეობიდან გამოხსნილი სამებელი მისულა ჯვარის ციხეს, იქ დაუსაფლავებია თავისი ძმისწული და გამგზავრებულა მოსკოვს, სადაც 1732 წელს ჩააღწია. Mმცირე ხანს დაბინავდა ვორონეჟის მონასტერში, ვახტანგის შუამდგომლობით სინოდმა მას ჯამაგირიც დაუნიშნა. 1733წელს სამებელი მიიწვიეს ნევსკის ლავრაში გარდაცვლილ ჰერცოგ მეკლენბურგ შვერინის საფლავზე მლოცველ-მწირველად. 1734 წლის 22 მაისს იმპერატრიცა ანნა იოანეს ასულის ბრძანებით, იოსებ სამებელი ნოვგოროდის მიტროპოლიტის თეოფანე პროკოპოვიჩის თანაშემწედ დააწინაურეს და ამავე დროს პირველი ხარისხის იურიევის ანუ წმინდა გიორგის მონასტრის წინამძღვრობა უბოძეს.
           ამ დროიდან შეუდგა იოსებ სამებელი საქართველოს ეკლესიისათვის სასარგებლო საქმეთა კეთებას. პირველ რიგში იგი, როგორც იმდროინდელი მრავალი მოღვაწე, პირველი რიგის ამოცანად მიიჩნევდა ქართული სტამბის გამართვას. იოსები ცდილობდა ქართული სტამბა მოეწყო მოსკოვში, მით უფრო რომ ვახტანგის ჲშემდეგ თბილისში სტამბის მუშაობა შეწყდა. ასეთივე სურვილი ჰქონდა ბაქარ ბატონიშვილსაც, მაგრამ სტამბის დაარსებასა და წიგნების ბეჭდვის საქმეს თანხის უქონლობა აბრკოლებდა. დარეჯანის სტამბა პატარა იყო და სრულებით არ კმაროდა მათი სურვილის განხორციალებისათვის. იოსებ სამებელმა 3-4 წლის განმავლობაში თავისი სამსახურით მოახერხა საკმაო თანხის მოგროვება სტამბის დასაარსებლად და წიგნების ბეჭდვის დასაწყებად. ამ საქმის შესრულება იოსებმა მიანდო თავის ახლო ნაცნობსა და სანდო პირს, მღვდელმონაზონ ქრისტეფორე გურამიშვილს. მანაც 1737 წელს სამებელის ხარჯით შეიძინა დარეჯან ბატონიშვილის სტამბა, ტექნიკურად გააუმჯობესა და საკმაოდ კარგად მოწყობილი სტამბა გამართა. სტამბის ზედამხედველობა ებარა ქრისტეფორე გურამიშვილს. იოსებს უნდოდა მოსკოვს გადასვლა, რათა სტამბისათვის ეხელმძღვანელა, მაგრამ სინოდმა არ გაათავისუფლა იმ მიზეზით, რომ ნოვგოროდის კათედრაზე ყოფილი მიტროპოლიტის (თეოფანე პროკოპოვიჩის) გარდაცვალების შემდეგ ახალი მიტროპოლიტის დანიშვნამდე მისი მოვალეობა იოსებს უნდა შეესრულებინა.
         სამებელის სტამბის გამართულ მუშაობაზე ზრუნავდნენ მოსკოვში დამკვიდრებული ქართველები ბაქარ ბატონიშვილის თაოსნობით. ამ დროისათვის დღის წესრიგში იდგა ქართული ბიბლიის ბეჭდვის საქმე (რომლის რედაქტირება არჩილმა დაიწყო). ასევე სურდათ დაებეჭდათ სახარება, სამოციქულო, დავითნი, ჟამნი, ლოცვანი, კონდაკი, კურთხევანი, ტიპიკონი, სვინანქარი, თვენი, პარაკლიტონი, მარხვანი, ზატიკი. 1739-1740 წელს ბაქარმა შეკრიბა რუსეთში მყოფი ქართველი სამღვდელოება და ერთად იმსჯელეს ქართული წიგნების ბეჭდვის საკითხებზე. ბაქარმა სამღვდელო პირებს შესთავაზა დასაბეჭდად განზრახული წიგნების რედაქტირება, ხოლო საგამომცემლო საქმე მთლიანად უნდა ჩაებარებინათ მთავარეპისკოპოს იოსებისათვის. 1740 წელს ბაქარმა სინოდს აცნობა ქართველ სამღვდელოთა კრების გადაწყვეტილება და ითხოვა სამებელის მოსკოვში გადმოყვანა. 1740 წელსვე, სინოდის ბრძანებით, იგი მართლაც გადაიყვანეს მოსკოვის ზნამენის მონასტერში, რომლის არქიმანდრიტადაც იგი დარჩა გარდაცვალებამდე (1750).
           მას შემდეგ, რაც სამებელი მოსკოვს გადმოვიდა, უპირველეს საქმედ ქართული დაბადების დაბეჭდვა იქცა. აღსანიშნავია, რომ ამ წიგნის დასაბეჭდად სტამბა დროებით გადატანილი იქნა ბაქარის ბინაზე დაბა ვსეხსვიატსკოეში ანუ, როგორც თვით წიგნშია მოხსენიებული, @”დაბასა სესვენწკისასა, მოსკოვის ახლოს”. იმჯამად სტამბის ოსტატები იყვნენ: ქრისტეფორე გურამიშვილი, ბაქარის კარის მღვდლები ფილიპე და დავითი. სტამბის ზედამხედველად და მეურნედ დაინიშნა ვახტანგ მეფის ყოფილი მდივანმწიგნობარი მელქისედეკ კავკასიძე. “დაბადების” ბეჭდვაში მონაწილეობას იღებდნენ ბაქარი და ვახუშტი ბატონიშვილი. თუმცა ამ წიგნის დაბეჭდვამდე მისი სერიოზული სწორება მოუწია იოსებ სამებელს _ მან ქართული ტექსტი შეუდარა ებრაულ, სირიულ, ბერძნულ და სლავურ ტექსტებს. “დაბადების” რედაქტირება დასრულდა 1742 წლის დამლევს, მაგრამ მისი ბეჭდვა ნაწილ-ნაწილ დაიწყო და 1743წლის 1 მაისს უკვე სრულად იყო დაბეჭდილი. ცნიბილია, რომ სამებელმა კიდევ მრავალი საეკლესიო წიგნი დაბეჭდა, მაგრამ მისი სხვა გამოცემები არ შემორჩენილა. 1744 წელს სინოდის ნებართვით იოსებმა დაბეჭდა იოანე დამასკელის ‘მიუწევნელობისათვის ღვთისა”. 1744 წელს იგი დაახლოვებია ქართველ მისიონერს იოანე მანგლელ ეპისკოპოსს. მათი დიდი მეცადინეობით დაფუძნდა მუდმივი, განუწყვეტელი მისია ქრისტიანობის აღსადგენად კავკასიელ ხალხთა შორის. მოსკოვში მათ ამ დიდი საქმისათვის პროექტი შეადგინეს, ეს პროექტი სამებელმა საკუთარი ხელმოწერით წარადგინა წმინდა სინოდის წინაშე. 1746 წელს სინოდმა ეს პროექტი მოიწონა. ამის შედეგად დაარსდა ე.წ. ოსეთის ქრისტიანობის აღმდგენელი კომისია, რომლსაც ჯამაგირს უხდიდნენ. კომისიაში შეიყვანეს ქართველი სამღვდელოებაც. მისიის უფროსი იყო იოანე მანგლელი. ყიზლარში, სადაც იოანე უკანასკნელ დროს დამკვიდრდა, აშენდა სახლი მისიისათვის, გაშენდა ბაღები, გაჩნდა სათევზაო და სათიბავი ადგილები. იოსებ სამებელი ამ დროს საკმაოდ მოხუცებული იყო. 1749 წელს მან საქართველოში დაბრუნება გადაწყვიტა, რათა აქ გაეტარებინა უკანასკნელი წლები. Aამის თაობაზე 1749 წლის ივნისში თხოვნით მიმართა სინოდს, გაეთავისუფლებიათ იგი და ნება მიეცათ ყიზლარში წასვლისა და იოანე მანგლელთან დარჩენისა “მიზეზისათვის ღრმა სიბერისა”. სინოდმა ნება დართო, მაგრამ სამებელმა 1750 წლის 3 ივლისამდე გამგზავრება ვერ მოახერხა. თან იახლა თავისი ბიძაშვილები არქიმანდრიტი ეფთიმე და მესტამბე მღვდელი ფილიპე, და _ თინათინი (იღუმენიად ყოფილი ქართველ მეფეთა მიერ მოს-კოვში დაარსებულ ნოვინის დედათა მონასტერში ) და ძმისწული _ ავთანდილ ქობულოვი. იოსებმა საქართველოში ვერ ჩააღწია, 1750 წელს 1 სექტემბერს იგი სარატოვში გარდაიცვალა. თანახმად მისი ანდერძისა, დაკრძალეს ასტრახანის საკათედრო ტაძარში. მისი ქონება _ მოსკოვიდან წამოღებული ქართული სტამბა და სახარება შესწირეს დავით გარეჯის იოანე ნათლისმცემლის მონასტერს, ერთი ვერცხლის საცეცხლური _ ალავერდის ტაძარს, პირადი წიგნები კი თავისი დი, თინათინისათვის დაუტოვებია.
 

 

 

wyaroebi da samecniero literatura:

xenawerTa institutis dokumenti Ad-1344;

Fh[bd cd8 Cbyjlf7 l. 256,1732 u.  l. 302, u.1734.  l.301, u.1734.  l. 303, u.1734.  l. 283, u.1745.  l. 247, u.1749.

 

1.     oTar kasraZe, Zveli qarTuli nabeWdi wigni, Tbilisi, 1973w.

2.    k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria,t 1-2. Tbilisi, 1980-1981 ww.

3.    z. WiWinaZe, vaxtang VI da sxvaTa Sroma qarTuli stambis winaSe, Tbilisi, 1916w.

4.    qarTuli wigni, t1.1941w.

5.    Tedo Jordania, mTavarepiskoposi ioseb samebeli,qarTuli stambis saqme XVIIIsaukuneSi/iveria, 1884w #2-3.

6.    Tedo Jordania, mokle istoriuli gamokvleva/ iveria, 1885w #10.

7.    d. kariWaSvili, qarTuli wignis beWdvis istoria XVII-XVIIIs, Tbilisi,1929w.

8.    G8 Bjctkbfyb7Jgbcfybt lhtdyjcntq Uhepbb7 Nbakbc, 1845.

9.    G8<enrjd, vfnthbfks lkz yjdjq bcnjhbb Rfdrfpf7c1722 gj1803 ujl8 x8 Cg, 1869.

 

 

 

 

moamzada ana baqraZem