იაკობ ცურტაველი / იაკობ ხუცესი

V საუკუნის ქართველი ჰაგიოგრაფი მწერალი, საეკლესიო მოღვაწე.

 

 

 

            იაკობ ცურტაველი ავტორია ქართული მწერლობის უძველესი ძეგლისა `წამებაÁ წმიდისა შუშანიკისი დედოფლისაÁ~, რომელიც მოგვითხრობს ქვემო ქართლის პიტიახშის, ვარსქენის (გარდ. 484 წ.) მეუღლის, შუშანიკ დედოფლის მოწამეობრივი ცხოვრებისა და სიკვდილის შესახებ. ბიოგრაფიული ცნობები იაკობის შესახებ ცნობილი არ არის. იაკობის თხზულებიდან ჩანს, რომ იგი იყო სასულიერო წოდების წარმომადგენელი, ხუცესი, ამასთან მომსწრე და თვითმხილველი ნაწარმოებში აღწერილი ამბებისა. იაკობი დაახლოებული პირი – პირადი მოძღვარი  ყოფილა შუშანიკ დედოფლისა. `შუშანიკის წამებაში~ რამდენჯერმე ჩნდება იაკობი, რომელიც პირველ პირში მოიხსენიებს საკუთარ თავს. იგი აქტიურ მონაწილეობას იღებს დაბა ცურტავში მდებარე ვარსქენის სასახლეში მიმდინარე მოვლენებში. იგი ცდილობს, მძიმე ხვედრი შეუმსუბუქოს შუშანიკს და იცავს მის ინტერესეს ვარსქენის წინაშე.  ამიტომაც იყო, რომ შუშანიკმა თავისი პირადი მოძღვარი სიკვდილის წინ შეავედრა ეპისკოპოს აფოცს: `შემვედრა მე, კაცი ცოდვილი და გლახაკი ეპისკოპოსსა აფოცს~ - წერს იაკობი.

            ცნობილი არ არის იაკობის შემდგომი ბედი. არსებობს მოსაზრება, რომ იგი, უკვე ცურტავის ეპისკოპოსის ხარისხში, ესწრებოდა 506 წლის დვინის საეკლესიო კრებას (ი. აბულაძე და სხვები), რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ ქართველი და სომეხი მღვდელმთავრები.

            იაკობ ცურტაველი დიდი მხატვრული ძალის მქონე შემოქმედია. მისი თხრობა ექსპრესიულია, სტილი ლაკონიური, დიალოგები – ცოცხალი და ბუნებრივი. იგი შესანიშნავად ასახავს პერსონაჟთა სულიერ ცხოვრებას, მათ შინაგან ბუნებასა და მეტყველებას, მისი თხრობა აღსავსეა ფსიქოლოგიზმებით.

იაკობის თხზულება დაწერილი უნდა იყოს შუშანიკის გარდაცვალებიდან (475 წ.) ვარსქენის გარდაცვალებამდე (484 წ.) პერიოდში, ანუ 476-483 წწ-ში.

            თხზულების ტექსტი ცნობილია ორი ვერსიის _ ვრცელი და მოკლე რედაქციების სახით. `შუშანიკის წამების~ ტექსტის შემცველი უძველესი ხელნაწერი X საუკუნით თარიღდება. `შუშანიკის წამების~ ვრცელი და მოკლე რედაქციები არსებობს სომხურ ენაზეც. ვრცელი სომხური რედაქცია თარგმნილია ვრცელი ქართული რედაქციიდან, მოკლე სომხური რედაქცია კი მიღებულია ვრცელი სომხური რედაქციის გადაკეთების შედგეად. 

 

 

wyaroebi da samecniero literatura:

       1.  m. sabinini, saqarTvelos samoTxe,  gv. 182-192;

2.      iakob curtaveli, martvilobaÁ SuSanikisi, qarTuli da somxuri teqstebi gamosca il. abulaZem, tfilisi, 1938, gv. 3-47;

3.      s. yubaneiSvili, Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, I, Tbilisi, 1946, gv. 34-44;

4.      Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I, gv. 11-29;

5.       iakob curtaveli, wamebaÁ wmidisa SuSanikisi dedoflisaÁ, gamosacemad moamzada c. qurcikiZem, Tbilisi, 1979.

6.      К. Кекелидзе,Памятники древнегрузинской агиографии, Тбилиси, 1956, gv. 7-28.

7.      К. Кекелидзе, Якоб Цуртавели, Мученичество Шушаники, Тбилиси, 1979;

8.      Яков Цуртавели, Мученичество Шушаник, перевод В. Дондуа, Введение и примечания З. Алексидзе, Тбилиси, 1978.

       9. a. baramiZe, `SuSanikis wamebis~ axleburi gagebis garSemo, Jurn. mnaTobi, # 10, 1978.

10.  r. baramiZe, qarTuli mwerlobis saTaveebTan, Tbilisi, 1978;

11.  k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, gv. 113-122;

12.  qarTuli mwerloba, I, Tbilisi, 1984, gv. 124-127;

13.  S. oniani, iakob xucesis `wamebaÁ wmidisa SuSanikisi~, Tbilisi, 1978;

14.  SuSanikis wameba. saiubileo krebuli. gamokvlevebi da werilebi, Tbilisi, 1978;

15.    T. WilaZe, iakob curtavelis `SuSanikis wameba~, Tbilisi, 1978;

16.  iv. javaxiSvili, saistorio mwerloba, gv. 45-54;

17.    n. janaSia, SuSanikis wameba, istoriul-wyaroTmcodneobiTi gamokvleva, Tbilisi, 1980;

18.  S. oniani, iakob xucesis `SuSanikis wameba”, Tbilisi, 1978.

 

moamzada Tina ceraZem