ეფრემ მაწყვერელი

IX საუკუნის საეკლესიო მოღვაწე, აწყურის მთავარეპისკოპოსი

 

 

       ეფრემ მაწყვერელი ჩვენთვის ცნობილია გიორგი მერჩულის “გრიგოლ ხანძცთელის ცხოვრებიდან”. იგი და ქართული ეკლესიის მეორე გამოჩენილი პირი, ქართლის მომავალი კათალიკოსი არსენ  დიდი პატარაობიდანვე გრიგოლ ხანცთელისა და მისი მოწაფეების მეთვალყურეობის ქვეშ იზრდებოდა საეკლესიო მოღვაწეობისათვის. ბოლოს, ეფრემი, რომელსაც გიორგი მერჩულე “დიდ ეფრემს” უწოდებს, აწყურის ეპისკოპოსი გახდა _ “იქმნა ეპისკოპოს აწყურისა საყდარსა სამცხეს”, ნათქვამია  “გრიგოლ ხანცთელის ცხოვრებაში”. აქვე, მოთხრობილია ერთი ეპიზოდი, ჯავახეთში გამართული საქართველოს ეკლესიის კრების შესახებ, რომელსაც უნდა გაერჩია ეფრემის უმცროსი მეგობრის _ არსენის კათალიკოსის, ტახტზე დასმის კანონიერების საკითხი. “ცხოვრებაში” ნათქვამია, რომ ქართლის ეპისკოპოსები არსენის მამის, მირიანის მიმართ გულმწყრალად იყვნენ, რადგან მან თავისი ძე არსენი კათალიკოსად დაადგინა “მძლავრ სამცხისა ერითა” და “თანადგომითა და კურთხევითა მცირედთა ეპისკოპოსთაÁთა”. საქმის გასარჩევად შეკრებილან ჯავახეთს, სადაც მოელოდნენ გრიგოლ ხანცთელის მოსვლასაც.

     წმ. გრიგოლის მისვლის შემდეგ კრებაზე მისულა ეფრემ ეპისკოპოსი, რომელმაც პირველად მოიკითხა თავისი მოძღვარი მამა გრიგოლი და “მერმე ძმანი თვისნი ეპისკოპოსნი”, ნათქვამია “ცხოვრებაში”; იქვე აღნიშნულია, რომ წმ. გრიგოლმა ფარულად გვერდზე გაიყვანა ეფრემი და უთხრა: _ შვილო, წმიდა მღვდელმთავრობის პატივს გაფიცებ, ნუ უშლი შენს სულიერ ძმას არსენის, ე.ი დათანხმდი მის კათალიკოსობასო.

           ეფრემს მიუგია: _ წმინდაო მამაო, სამართლიანობის გამო მე წინააღმდეგობას ვერ გავუწევ ჩემს მოძმე ეპისკოპოსებს, ეგ საქმე არ იქნება და მეც შემინდეო, “რამეთუ არა ვარ ამიერითგან არსენის ცხოვარი და არცა იგი ჩემი მწყემსიო”. ამის გამგონე წმ. გრიგოლს მრისხანედ უპასუხნია: “უკეთუ ამას იქმნ ეფრემ, მე უვარ მყავ, ვითა არა შენი მოძღვარი ვარ”. ეფრემი გრიგოლ ხანცთელის ამ სიტყვებზე ატირებულა და უთქვამს: “ფიცხელ არს ბრძანებაÁ ესე, გამკუეთელ უფროÁს მახვილისა. Aაწ ნებაÁ შენი იყავნ და ნუ ნებაÁ ჩემი, წმინდაო ღმრთისაო”. ერთი სიტყვით, მიუხედავად იმისა, რომ, ადგილობრივი ხელისუფალი  გუარამ მამფალიც არსენის წინააღმდეგი იყო, იგი  ქართლის კათალიკოსის ტახტზე მაინც დაამტკიცეს.

     გავიდა ხანი და მეგობრობა ეფრემსა და არსენს შორის კვლავ განახლდა, ორივე საქართველოს ეკლესიის ღირსეული მწყემსთავარი გახდა _ არსენი კათალიკოსის ტახტზე, ხოლო ეფრემი აწყურის საეპისკოპოსო კათედრაზე; უფრო მეტიც, ეფრემი გახდა ის, ვინც ქართლის ეკლესიას მირონის ხარშვის უფლება მოუპოვა. ამის შესახებ “გრიგოლ ხანძცთელის ცხოვრებაში” შემდეგია ნათქვამი : “დიდი ეფრემ მრავლისა კეთილისა მომატყუებელ ექმნა ქუეყანასა ჩუენსა, რამეთუ პირველად აღმოსავლისა კათალიკოსთა მიჰრონი იერუსალÀმით მოჰყვანდა. ხოლო ეფრემ ქრისტÀსმიერითა ბრძანებითა მიჰრონისა კურთხევაÁ ქართლს განაწესა იერუსალÀმისა პატრიარქისა განწესებითა და წამებითა სიხარულით”.

 

 

წყაროები და სამეცნიერო ლიტერატურა:

1.      გიორგი მერჩულე, ცხორებაÁ გრიგოლ ხანცთელისაÁ, იხ. ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, წიგნი I (V_Xსს.), დასაბეჭდად მომზადებული ილია აბულაძის ხელმძღვანელობითა და რედაქციით, თბ., 1963.

 

 მოამზადა ვალერი სილოგავამ